Je loopt op het plein van station Amsterdam-Sloterdijk en observeert de mensen. Binnen twee minuten moet je beslissen wie je aanspreekt vanwege afwijkend gedrag. Wie kies je? En hoe spreek je de gekozen persoon of personen aan? Zo begint de Virtual Reality (VR)-training Bewustwording etnisch profileren.

‘Het is een soort game waarin onderzoek, technologie en de politiepraktijk samenkomen’, zegt programmaleider Bas Böing van Politie van Iedereen. ‘Je zet de VR-bril op en beleeft een situatie waarin je als individuele agent keuzes maakt. Er zijn vijf mensen of groepjes die je kunt aanspreken op hun afwijkende gedrag. Daarvan moet je er één kiezen. Als je gekozen hebt, gaat het verhaal verder en doorloop je een pad met steeds nieuwe keuzes.’

Voor twee van de vijf personen of groepjes die je kunt kiezen, is een script uitgewerkt in korte gefilmde verhaalscènes. Elke scène eindigt met de vraag: wat doe je nu? Op grond van de keuze die de deelnemer maakt, komt er een volgend filmpje dat weer leidt tot een nieuwe keuze. Het script en de bijbehorende losse filmpjes werden met subsidie van SAOP ontwikkeld.

Opnames voor de VR-training.

Laten nadenken

Het VR-programma is een middel, geen doel. Na de training bespreken deelnemers hun ervaringen en hun keuzes met elkaar in groepen van maximaal twaalf personen onder leiding van Böing of een andere gespreksleider. ‘Met elkaar in gesprek gaan en mensen laten nadenken, daar gaat het om’, zegt Böing. ‘Ik vind het zo leuk om die gesprekken te leiden, het is magisch. In het begin zitten ze met de armen over elkaar, je ziet de weerstand. Dat houden ze tien minuten vol. Uiteindelijk blijven sommigen nog lang na het officiële gedeelte doorpraten.’ De weerstand kan Böing wel verklaren. ‘Agenten zijn murw gebeukt door de berichtgeving in de media. Ze worden al gauw neergezet als racistisch.’

Beladen thema

In de VR-training Bewustwording etnisch profileren wordt bewust een conflict neergezet en dat lokt discussie uit. Deelnemers presenteren in de nabespreking het pad dat ze doorlopen hebben. Dan blijken er verschillen te zijn in de keuzes die ze maken. ‘Die keuzes bespreken we. Een tijd terug was ik in Amsterdam-Zuidoost waar 150 wijkagenten de VR-training hadden gedaan en hun ervaringen in kleine groepjes hadden nabesproken. In de plenaire slotbijeenkomst vroeg ik: ‘Wat vonden jullie ervan?’ Eén agent zei: ‘Ik heb niks met etnisch profileren, ik heb een beetje genoeg van alles wat erover in de media komt, maar op deze manier wil ik er wel over praten.’ Dat is wel de rode draad in de reacties van de 1.000 mensen die de training hebben gedaan: ze vinden het een leuke manier om met elkaar in gesprek te gaan over een beladen thema.’

Professioneel controleren

De VR-training bewustwording etnisch profileren is zowel bedoeld voor aspiranten op de Politieacademie als voor ervaren agenten in basisteams die vaak vaste routines hebben en mogelijk bevooroordeeld zijn. Op de Politieacademie is de training inmiddels opgenomen in het curriculum. Ook is het de bedoeling dat het een vaste training wordt in alle basisteams. Het is dan een landelijk programma met de neutralere naam Professioneel controleren. Daarvoor moeten er wel meer VR-brillen komen. Er zijn er nu in totaal 50, waarvan 20 bij de eenheid Amsterdam. De andere worden gebruikt op de Politieacademie en in de basisteams van Zandvoort, Den Haag en Zoetermeer.

Böing: ‘We zijn bezig met een zakelijke VR-licentie voor de hele politie. Het doel is dat elk team VR-brillen heeft waarop verschillende oefenprogramma’s kunnen draaien. Er zijn al VR-programma’s als het programma PD en schieten. Schietvaardigheid kun je bijhouden op de schietbaan, maar oefenen in stresssituaties kan alleen met een VR-bril. Ik verwacht dat het over een jaar of twee de normaalste zaak is om VR te gebruiken voor trainingen.’ Het programma is inmiddels ook buiten Nederland opgevallen: de Belgische politie neemt het over, inclusief de filmpjes, en de Duitse politie is bezig met een vertaling.

Meer weten?

In het filmpje hieronder wordt uitgelegd hoe de training werkt. Op de website over de training vind je meer uitleg en filmpjes over wat er gebeurt in de VR-training, wat de achterliggende gedachte is en hoe politieagenten terugkijken op de training.